Fałszywi przyjaciele tłumacza – FalscheFreunde

Proces tłumaczenia można porównać z procesem malowania, tworzenia. Słowami maluje się zupełnie nowy świat, nową rzeczywistość. To działanie może być jednak zakłócone przez tzw. fałszywych przyjaciół tłumacza. Jeśli nie zachowają Państwo podczas translacji należytej czujności, tworzony przez Państwa obraz może okazać się karykaturą.

Co oznacza pojęcie „fałszywi przyjaciele tłumacza”? W ten sposób określane są słowa, które w wielu językach wykazują podobną wymowę lub pisownię, ale posiadają zupełnie inne znaczenie, dlatego występowanie tautonimów prowadzi do wielu błędów podczas tłumaczenia. To zwodnicze podobieństwo jest również przyczyną wielu nieporozumień i trudności w komunikacji. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku tłumaczeń specjalistycznych, fachowych, gdzie ewentualne błędy translatorskie mogą pociągać za sobą poważne konsekwencje. Użycie ”fałszywych przyjaciół” w sytuacjach dnia codziennego może powodować krępujące sytuacje i deprymować rozmówcę.

Skąd właściwie pochodzi określenie „fałszywi przyjaciele tłumacza”? Ta nazwa wywodzi się od francuskiego określenia „faux amis” i jest używana w wielu językach w formie zapożyczenia. W języku angielskim to określenie brzmi „fals friends”, po polsku używamy zamiennie nazwy „fałszywi przyjaciele tłumacza” lub tautonimy.

Jak powstało zjawisko fałszywych przyjaciół? Częstym powodem błędów są internacjonalizmy, czyli słowa, których zasięg obejmuje kilka różnych języków. Internacjonalizmy brzmią identycznie lub bardzo podobnie do słowa, od którego się wywodzą. Ich zapis jest często dostosowywany do ortografii języka w którym są używane, jednakże znaczenie zawsze pozostaje takie samo. Internacjonalizmy zawsze łączy wspólne pochodzenie, tzw. słowo pierwotne. Dlatego podczas nauki języków obcych oraz w trakcie tłumaczenia tak ważne jest stawianie internacjonalizmów w opozycji do fałszywych przyjaciół. W tym miejscu należy również wspomnieć, że do powstania zjawiska fałszywych przyjaciół przyczynił się ich wspólny rodowód. Z upływem czasu rozwój poszczególnych języków toczył się innymi torami, co doprowadziło do różnicowania znaczeniowego danego słowa, w stosunku do słowa pierwotnego. Podobieństwa słów pokrewnych, mających wspólnego przodka, pozwalają się jednak dostrzec po dziś dzień.
Język niemiecki oraz angielski należą do języków germańskich i wykazują wiele cech wspólnych zarówno na płaszczyźnie ortograficznej, jak i fonetycznej. Poza wspólną bazą słownikową, znajdowały się one pod silnym wpływem łaciny, np. słowo ulica – po angielsku street, po niemiecku strasse pochodzi od łacińskiego słowa strata.

Wszystkie te czynniki oddziaływały na powstanie znacznej liczby fałszywych przyjaciół między tymi językami.

Kontakty językowe między słowiańskimi i germańskimi wspólnotami językowymi były dużo bardziej ograniczone i następowały głównie na płaszczyźnie religijnej, handlowej oraz technologicznej. Wzajemne oddziaływanie tych języków kończyło się zazwyczaj na powstawaniu zapożyczeń, w przeważającym stopniu z języków germańskich do słowiańskich. Dlatego między tymi językami występują dużo częściej przypadkowe zbieżności, lub zapożyczone słowa w wyniku odmiennego rozwoju języków zmieniały swoje pierwotne znaczenie. Jak już zostało wcześniej wspomniane, fałszywi przyjaciele mogą mieć wspólne źródło lub wykazywać tylko przypadkową zbieżność i pochodzić od całkiem różnych słów.

Fałszywych przyjaciół dzieli się na błędy inter- oraz intrajęzykowe. Błędy intralingualne zachodzą w obrębie jednego języka np. między dialektem a językiem urzędowym, lub między dwoma wariantami jednego języka np. angielski brytyjski oraz amerykański. Tautonimy interlingualne możemy spotkać między różnymi językami.

Do błędnego tłumaczenia mogą prowadzić również pseudo zapożyczenia, ten typ fałszywych przyjaciół wykazuje pozorne podobieństwo do innego języka, jednak w tym języku w ogóle nie funkcjonuje lub ma zupełnie inne znaczenie. Takie błędy pojawiają się najczęściej w językach należących do tej samej rodziny językowej, np. między angielskim i niemieckim. Do najbardziej znanych przykładów należy tu słowo Handy (niem. telefon komórkowy). Po angielsku oznacza ono nie telefon komórkowy, lecz przymiotnik użyteczny, poręczny.

Do znanych par angielsko – niemieckich fałszywych przyjaciół należą: niemieckie Bekommen (ang. to get, obtain) i angielskie become (niem. Werden), ang. actual (niem..tatsächlich) i niem.aktuell (ang. current), niem. Gift (ang. Poison) i ang.gift (niem. Geschenk), niem. Warenhaus (ang. department store) i ang. warehouse (niem. Lagerhalle), niem. Defekt (ang. faulty, broken) i ang. defect (niem. Fehler).

Błędne tłumaczenia niemiecko-polskie powodują między innymi następujące pary tautonimów: niem.akkurat (pl. exakt, genau) i pl. akurat (niem.ausgerechnet), niem. Konkurs (pl. Wettbewerb) i pl. konkus (niem. Pleite), niem. Dom (pl. Haus) i pl. dom (niem. Kirche), niem. Kriminalist (pl. Krimineller, Verbrecher) i pol. Kryminalista (niem. Polizist).

Aby uniknąć błędów tłumaczeniowych oraz nieporozumień w komunikacji należy przyswoić sobie listę najczęściej spotykanych tautonimów. W literaturze dotyczącej tematu oraz w internecie dostępne są liczne zestawienia tych problematycznych słów.

Jeśli podczas tłumaczenia występują jakieś wątpliwości, najlepszym wyjściem jest skorzystanie z pomocy słownika, jeśli nie ma w danym momencie ku temu możliwości, powinno się to słowo, co do którego pojawiła się niepewność, zastąpić innym, znanym wyrażeniem. Użycie fałszywych przyjaciół może mieć opłakane konsekwencje w przypadku tłumaczeń technicznych, medycznych lub innych specjalistycznych. W tym przypadku najrozsądniejszym rozwiązaniem będzie przekazanie translacji zawodowemu tłumaczowi. Szczególną czujność należy również wykazać podczas tłumaczenia zwyczajowych powiedzeń oraz sentencji.

Błędne użycie niektórych słów jest szeroko rozpowszechnionym problemem, jedyną możliwością uniknięcia fałszywych przyjaciół jest nieustanne pogłębianie swojej wiedzy i poddawanie w wątpliwość swojej nieomylności. Zawodowi tłumacze również korzystają ze słowników, gdyż nadmierna pewność swoich kompetencji może okazać się zwodnicza.

 

FalscheFreunde

Das Übersetzen ist mit dem Malen vergleichbar. Mit den Worten zeichnet man eine ganz neue Welt, neue Realität. Dieser Prozess kann durch die sog. Falschen Freunde verhindert werden. Wenn Sie nicht ausreichend aufmerksam werden, kann das beschriebene Bild zur Karikatur werden.

Was bedeutet der Begriff „Falsche Freunde”? Auf diese Weise sind die Worte bezeichnet, die in mehreren Sprachen ähnliche Aussprache oder Schreibweise aufweisen, jedoch ganz unterschiedliche Bedeutung tragen, deshalb kann das Auftreten von Tautonymen zu Interferenzfehlern im Übersetzungsprozess führen. Diese trügerische Ähnlichkeit steht oft hinter zahlreichen Missverständnissen in der Kommunikation. Besondere Vorsicht ist im Falle der Fachübersetzungen geboten, da die Translationsfehler riesige Konsequenzen tragen können. Das Auftreten von Falschen Freunden im Alltag kann ebenso zu peinlichen Situationen führen und den Gesprächspartner deprimieren.
Wovon stammt die Bezeichnung „Falsche Freunde des Übersetzers”? Der Begriff „Falsche Freunde“ leitet sich vom französischen „faux amis“ und tritt in vielen Sprachen in Form einer Lehnübersetzung auf. In der englischen Sprache ist er als „fals friend” übersetzt, auf Polnisch sind die Begriffe „tautonimy” und „fałszywi przyjaciele tłumacza” wechselhaft verwendet.

Wie ist dieses Phänomen entstanden? Eine oft auftretende Fehlerquelle sind die Internationalismen, also die Wörter, die mit ihrer Tragweite ein Gebiet von mehreren Sprachen erfassen. Die Internationalismen weisen die ursprüngliche Form eines Wortes auf oder von dem Klang her ähnliches. Die Schreibweise ist meist an verschiedene sprachliche Systeme angepasst. Sie tragen ebenfalls die gleiche oder dem Originall nahe kommende Bedeutung. Was die Internationalismen auszeichnet, ist die gemeinsame Herkunft. Deshalb ist es beim Erlernen von Fremdsprachen zu beachten, die Falschen Freunde in einer Opposition zu Internationalismen zu stellen.

An dieser Stelle soll auch erwähnt werden, dass für die Entstehung von „falschen Freunden“ meistens der gemeinsamen Sprachursprung gilt. Im Laufe der Zeit entwickelten sich die Sprachen unterschiedlich aber die ursprungsverwandte Wörter lassen sich bis daher auserkennen. Deutsch und Englisch gehören zu den germanischen Sprachen, und weisen viele orthographische und phonetische Annäherungen bis zum heutigen Tage vor. Außer der gemeinsamen Wortschatzbasis wurden Deutsch und Englisch durch Latein beeinflusst z. B. dt. Straße, engl. street stammen von lat.strata. Alle diese Faktoren üben einen großen Einfluss auf die Menge von Falschen Freunden aus, die zwischen beiden Sprachen viele Übersetzungsfehler verursachen.

Die Sprachkontakte zwischen den slawischen und germanischen Sprachgemeinschaften waren dagegen begrenzt und erfolgten meist auf der religiösen, geschäftlichen und technologischen Ebene. Die Wechselwirkung basierte auf den Entlehnungen, in der Mehrheit von germanischen in slawische Sprachen. Deshalb treten zwischen solchen Sprachen die zufälligen Ähnlichkeiten auf oder die Wörter, die sich mit der Zeit unterschiedlich entwickelten aber einen gemeinsamen Ursprung haben.

Wie schon oben erwähnt wurde, können die Falschen Freunde eine gemeinsame Quelle haben oder nur eine Scheinähnlichkeit aufweisen, also von ganz anderen Wörtern stammen. Diese zufälligen Ähnlichkeiten existieren oft in ganz unverwandten Sprachen und haben keine gemeinsame Herkunft. Wenn sich um einen gemeinsamen Ursprung handelt, ist ein Falscher Freund in Folge einer unterschiedlichen Sprachentwicklung entstanden.

Die falschen Freunde teilen sich in Inter- und Intralinguale. Die Interlingualen kommen innerhalb einer Sprache vor und erfolgen oft auf der Ebene von Dialekt-Hochsprache oder zwei Varianten einer Sprache z. B Britisch und American Englisch. Die Interlingualen tauchen in den zwischensprachigen Translationen auf.

Zur fehlerhaften Übersetzung können ebenso die sog. Pseudoentlehnungen führen, diese Art von Falschen Freunden weist eine scheinbare Ähnlichkeit zu anderen Sprache auf, aber in dieser Sprache gar nicht existieren oder ganz unterschiedliche Bedeutung tragen. Solche Interferenzfehler tauchen meistens in den verwandten Sprachen auf, z. B. zwischen dem Deutschen und dem Englischen. Das bekannteste Beispiel davon ist das Wort Handy. Auf Englisch bedeutet Handy kein Mobiltelefon, sondern ein Adjektiv handlich oder nützlich.

Zu den bekanntesten Wortpaaren von deutsch – englischen Falschen Freunden gehören: dt. Bekommen (engl. to get, obtain) und engl. become (dt. Werden), engl. actual (dt.tatsächlich) und dt. aktuell (current), dt. Gift (engl. Poison) und engl.gift (dt. Geschenk), dt. Warenhaus (engl. department store) und engl. warehouse (dt. Lagerhalle), dt. Defekt (engl. faulty, broken) und engl. defect (dt. Fehler).

Zu falschen deutsch-polnischen Übersetzungen verleiten meist die folgenden Falschen Freunde: dt.akkurat (pl.exakt, genau) und pl.akurat (dt.ausgerechnet), dt.Konkurs (pl. Wettbewerb) und pl. konkus (dt. Pleite), dt.Dom (pl. Haus) und pl.dom (dt.Kirche), dt. Kriminalist (pl. Krimineller, Verbrecher) und pol. Kryminalista (dt. Polizist).

Um den Interferenzfehlern und Missverständnissen in der Kommunikation vorzubeugen, soll man eine Liste der bekanntesten Falschen Freunden einfach erlernen. In der Literatur zu diesem Thema sowie im Internet sind die zahlreichen Zusammenstellungen von Falschen Freunden zu erhalten. Wenn Sie eine Zweifel hegen, ist es zu empfehlen, in einem Wörterbuch nachzuschlagen. Falls Sie zu diesem Zeitpunkt keine Möglichkeit dafür haben, sollten Sie den problematischen Begriff mit dem anderen, zweifelfreien Wort zu ersetzen versuchen. Das Auftreten von Falschen Freunden kann auch verheerende Konsequenzen bei den technischen, medizinischen und anderen fachlichen Übersetzungen haben. In diesem Fall ist eine vernünftige Lösung, die Translation dem Fachmann zu übergeben. Man muss auch bei der Übersetzung umgangssprachlicher Wendungen eine besondere Wachsamkeit zeigen.

Die fehlerhafte Verwendung von falschen Freunden ist ein weit verbreitetes Problem, die einzelne Möglichkeit sie zu vermeiden ist eben die ganze Zeit lernen und an eigenem Wissen immer rütteln. Die Fachmänner verwenden auch die Wörterbücher, die übertriebene Selbstsicherheit kann sich immer als trügerisch erweisen.